علل و عوامل شکوفائی و رکود تمدّن اسلامی

پس از ظهور اسلم در شبه جزيره عربي و گسترش نسبتا سريع آن در سرزمينهاي همجوار از جمله ايران، شام، مصر، مغرب و اندلس و در نتيجه تلقي انديشه هاي متعالي آن دين با انديشه هاي ملل مغلوب، بخشي از ظرفيت فرهنگي و تمدني اسلم با ميراث تمدني ديگر ملل…

گفتمان اسلام سیاسی بر اساس خوانش امام خمینی(ره)، سید قطب و مالک بن نبی

راهبرد بازگشت به اسلام در دوران معاصر، خوانش ها و رویکردهای گوناگونی را در جامعه مسلمان به همراه داشته است. این تلاش ها اگرچه در فضاهای متفاوت فکری و فرهنگی و مذهبی سامان یافته، اما همگی در چارچوب نظام معنایی توحیدی و با نگاه به آموزه های والای اسلامی شکل…

علی بن موسی الرضا(ع) و سبک زندگی اسلامی در روابط اجتماعی

سبک زندگی، شامل مجموعه ای از رفتارها و الگوهای کنش افراد بوده که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی است و از آنجا که آموزه های دینی بر شکل گیری و تثبیت باورها، ارزش ها و هنجارهای اجتماعی اثرگذارند، می توان گفت الگوهای رفتاری پذیرفته شده در یک…

بررسی موقعیت دانش تمدن‌شناسی در تمدن اسلامی

تاریخ تمدن اسلامی از به ثمر رسیدن دانش های گوناگون حکایت دارد که سرشتی از جنس مراحل این تمدن یافته اند.به همین اعتبار می توان از دانش های مرحله پیدایش و دوره شکوفایی و روزگار انحطاط تمدن اسلامی یاد کرد. در این میان بررسی تاریخ پیدایش دانش تمدن شناسی نشان…

جایگاه و نقش انقلاب اسلامی در سیر تکوین تمدن نوین اسلامی

ظهور انقلاب اسلامی ایران با برهم زدن بسیاری از معادلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی از طریق تقویت بنیادهای تمدن اسلامی موجب بالندگی و احیای مجدد این تمدن شده است.این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی به این سوال پاسخ می‌دهد،که انقلاب اسلامی اساسا چه نقشی در نوسازی تمدن اسلامی…

درآمدی بر تبارشناسی موانع اسلامی شدن دانشگاه‌ها در ایران با تأکید بر مقام سیاستگذاری و برنامه‌ریزی

هدف: شناسایی علل و فرایندهای مانع روند اسلامی شدن دانشگاهها در بعد از انقلاب اسلامی، هدف اصلی این تحقیق بوده است. روش: در این نوشتار، مبتنی بر روش تبارشناسی، به مطالعۀ سیر تاریخی شکل‌گیری دانشگاه در جامعه ایران مبادرت شده است. یافته‌ها: گفتمان دانشگاه اسلامی، از حیث سویه‌های سیاستی و…

الگوی مطلوب سیاستی شبکه‌سازی نخبگان علمی انقلاب اسلامی ایران

مسئله: در جمهوری اسلامی ایران، کشف و رشد نخبگان علمی، یکی از سیاست‌های مهم برای پیشرفت و رشد انقلاب اسلامی است. بر همین اساس، بنیاد ملی نخبگان، متصدی این امر در سطح کلان حاکمیتی است. این در حالی است که فعالیت‌های این بنیاد به شناسایی و حمایت از نخبگان محدود…

بازتعریف هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی مناسب انقلاب اسلامی، در گذار از مدرنیته اسلامی به سوی تمدن زمینه‌ساز و بایسته‌های سیاستی برآمده از آن

گونه شناسی های متفاوت از ماهیت و چیستی انقلاب اسلامی ایران و نظام معرفتی برآمده از آن، جایگاه راهبردی انقلاب اسلامی را در سطح ملی، منطقه ای، جهانی و تاریخی تغییر می دهد. در این مطالعه در روندی تحلیلی و مقایسه ای، مؤلفه ها و پیامدهای هستی شناسی اجتماعی انقلاب…

ارتباط عاشورا و ظهور و بازتاب آن در جریان های سیاسی و رسانه ای معاصر

 با تامل در ادعیه, زیارات و روایات مربوط به دو واقعه عاشورا و ظهور, درمی یابیم که نه تنها مقابله با اهل بیت علیهم السلام _ به ویژه در واقعه عاشورا _ در همکاری میان دو جریان یهود و بنی امیه به عنوان دو روی یک سکه به نام حزب…

درآمدی بر آینده پژوهی فرهنگی- تمدنی انقلاب اسلامی در پرتو اندیشه حق مدار مهدویت

مطالعه ابعادی انقلاب اسلامی و چشم انداز تمدن سازانه آن، ما را به سمت پارادایم متفاوتی از آینده پژوهی انقلاب اسلامی رهنمون می کند. درحالی که نهادگرایان، مبتنی بر هستی شناسی اجتماعی، برپایی انقلاب اسلامی را به عنوان یک انقلاب مقطعی و نسلی، در تغییر نهاد قدرت تعبیر می کنند…

معنا، مبنا و پیشینۀ طبقه بندی علوم در تمدن اسلامی و ایده ای برای دستی‌ابی به طبقه بندی جدید علوم سیاسی

این مقاله به‌منظور پاسخ به یک سؤال اصلی و سه سؤال فرعی شکل گرفته است. سؤال اصلی عبارت است از اینکه چگونه می‌توان براساس دارایی‌های تمدنی در طبقه‌بندی علوم مبتنی بر علوم انساني اسلامی به طبقه‌بندی تازه و اولیه‌ای در حوزه دانش سیاسی دست یافت؟ و سه سؤال فرعی نیز…

اجتهاد سیستمی، راهبرد کلان تولید الگوی اسلامی پیشرفت در افق آینده

تحقق جامعه و دولت اسلامی در راستای تمدن نوین اسلامی مستلزم تولید ساختارها و سیستم‌های پاسخگو به تمامی نیازهای معرفتی، قانونی و فرهنگی است؛ از این رو اسلام با داعیه تامین کمال بشری و نیل به سعادت اخروی، باید مسیر رسیدن به این هدف را در دنیا مشخص و تدوین…

سیستم‌های تمدن‌ساز، «روندساز»هستند نه تابع روندها

با توجه به گستردگی و درهم‌پیچیدگی تمدن اسلامی، لزوم برنامه‌ریزی جامع جهت نیل به آن مهم، امری ضروری می‌نماید. ویژگی اصلی برنامه‌ جامع تمدنی، انسجام و هماهنگی آن به عنوان یک کل است که در این راستا به نظر می‌رسد رویکرد سیستم‌محور و نظام‌مند به دین، ظرفیت پرداخت به مسئله‌ای…

چالش های دین و معنویت در تمدن مدرن

بشر جديد با نفي هرگونه عنصر و بُعد قدسي و متافيزيكي از دين و منزلت انسان در نظام هستي، بحران و چالش را در عمق فرهنگ بنيادين ديني و مرجعيت آن وارد كرده و فرهنگ ايماني و عقلاني بشر بدون پايگاه دين، مورد ترديد و تفسير آزاد بشري قرار گرفته…

پاسخ به نقد کتاب فلسفه تحول تاریخ در شرق و غرب تمدن اسلامی

باید از نویسنده محترم مقاله معرفی و نقد کتاب فلسفه تحول تاریخ در شرق و غرب تمدن اسلامی که این کتاب را برای بررسی و ارزیابی انتقادی انتخاب نموده اند، تشکر و از زحمتی که کشیده اند قدردانی نمائیم دلسوزی و دقت نظر ناقد گرامی چه با مطالب ایشان موافق…

ظرفیت های تمدنی انقلاب اسلامی؛ گام ها و ابزارها

با توجه به وضعیت تمدن غرب و نظریه های پایان تاریخ معطوف به آن پرداختن به موضوع تمدن نوین اسلامی و داشتن یک نظریه تمدنی ضروری است؛ متن زیر مشروح گفت و گوی خبرگزاری مهر با دکتر موسی نجفی پژوهشگر و استاد فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی…

فلسفه علم التاریخ؛ مقارنه بین رأی ابن خلادون و الشهید مطهّری

نقش پیش فرض ها در شکل گیری مبانی نظری هویت ملی

هویت واقعیتی عینی است که در طول تاریخ شکل می­گیرد واقعیت­های عینی نمی­توانند چندگانه باشند اگرچه می­توانند از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرند. چگونگی شکل­گیری هویت ملی ایرانیان نیز مستثنی از این امر نیست. تاکنون نظریه­های مختلفی در خصوص هویت ملی مطرح شده است این نظریه­ها بعضاً متفاوت و…

تحلیل و مقایسه نهضت مشروطیت و انقلاب اسلامی با توجه به نظریه-های جامعه شناسانه انقلاب

تا کنون تلاش های بسیاری برای تبیین علمی و همه جانبه دو تحول مهم و اثرگذار تاریخ معاصر ایران یعنی انقلاب مشروطیت و انقلاب اسلامی صورت گرفته است. برای این منظور نظریه های گوناگونی که در مورد انقلاب های اجتماعی مطرح شده، مورد استفاده قرار گرفته است. در این مقاله…

الگوی هنجاری مشارکت حوزه علمیه در تدوین و اجرای سیاست های فرهنگی کشور از منظر مقام معظم رهبری

حوزه علمیه در نظام جمهوری اسلامی ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است. از آنجا که نظام، مبتنی بر مبانی اسلامی است، لذا ضرورت دارد که حوزه علمیه نقشی ممتاز و حضوری جدی داشته باشد. یکی از عرصه های حضور و نقش آفرینی حوزه علمیه، فرایند سیاست گذاری فرهنگی است.…

نگاه تطبیقی به کتاب الاوائل و کتاب گینس؛ نخستین ها و ترین ها

کتب الاوائل (awail=beginings) و کتاب گینس (Guinness) در دو دنیای متفاوت (شرق و غرب) اما با یک هدف مشترک (برآوردن نیازهای علمی) پا به عرصه حیات گذاشته‌اند (تاریخچه) ولی همانندی و بی‌مانندی آن دو در زمان و چگونگی برآوردن نیازها، بر اهل دانش، چندان روشن و شفاف نیست. (مسأله) موضوعی…

مقام نبی و فیلسوف در اندیشه سیاسی صدرالمتألهین

مناسبات نبی و فیلسوف در فلسفه سیاسی اسلامی همواره موضوع بحث و گفتگو بوده است. این مسئله به ویژه در پاره ای از آثار فیلسوفان مسلمان به گونه ای مناقشه آمیز فهم شده است. برای مثال برخی از برتری فیلسوف بر نبی در فلسفه سیاسی فارابی سخن به میان آورده…

امنیت سیاسی افراد و مرجع آن در فقه امامیه

مقوله امنیت و به ویژه امنیت سیاسی، در همه جوامع امروزی به عنوان یکی از مؤلفه های اصلی حقوق بنیادین افراد مورد توجه قرار می گیرد و ماهیتی حقوق بشری به خود گرفته است. نوشتار حاضر با توجه به این اهمیت، درصدد بازشناسی مقوله امنیت سیاسی و مهم ترین رکن…

گونه شناسی امنیت پژوهی در علوم اسلامی

سؤال اصلی مقاله حاضر این است که امنیت پژوهی در علوم اسلامی از چه گونه هایی برخوردار است؟ در این مقاله، برای نخستین بار از فلسفه علم امنیت در علوم اسلامی سخن رفته است. از این رو، نگارنده با بهره گیری از رهیافت های رایج در فلسفه علم به پرسش…

جایگاه غرب شناسی در تمدن سازی نوین اسلامی

بدترین اثر و ضربه غرب به جهان اسلام معطوف به مسئله تمدنسازی اسلامی این است که در فضایی که غرب هژمونیک است و مسلط است؛ یک عده از مسلمانها بیایند و با رویکردی انفعالی با دغدغه خدمت به اسلام، اخذ غربی را به عنوان یک استراتژی علمی اتخاذ میکنند. به…

تمدن و سیاست: ظرفیت سنجی سیاست برای ایجاد تمدن نوین اسلامی

اشاره: امامی: نشستی که با عنوان «تمدن و سیاست» در خدمت دوستان هستیم به همت مؤسسه مطالعات تمدن اسلامی و با حضور اساتید محترم دکتر حقیقت و دکتر رهدار شکل گرفته است. قصد این بود که دیدگاه های مختلفی در این حوزه طرح شود و دوستان با نگرش های گوناگون…

چیستی تمدن اسلامی

گونه شناسی رویکردهای آموزه مهدویت درچارچوب ظرفیت تمدنی

آموزه مهدویت، بخشی مهم از اندیشه اسلامی است که می تواند از طریق ترسیم آینده ای دست یافتنی در شکل دادن به جوهره و روح حاکم بر تمدن جدید اسلامی، نقش آفرین باشد و به مثابه یک «ستاره راهنما»، راهنمای جوامع اسلامی به سوی جامعه کمال یافته و برخوردار از…

کارکرد تمدنی قرآن؛ یک بررسی مقدماتی در قلمرو تمدن پیشین اسلامی

اگر تمدن را مجموعه ای از مؤلفه هایی بدانیم که مبتنی بر یک اندیشه بنیادی و در قالب نظام های گوناگون سامان می یابد، خاستگاه این اندیشه بنیادی در تمدن پیشین مسلمانان، آموزه های وحیانی اسلام بود که هسته مرکزی این آموزه ها در قرآن آمده است. به این ترتیب،…

نظریه اعتباریات به‌مثابه نظریه‌ای انسان‌شناختی

در این مقاله با هدف گشودن باب گفت‌وگو درباره علوم انسانی و اجتماعیِ بومی به مسئله تأثیر پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی و روشناختی در نظریه پردازی‌های علوم انسانی می‌پردازیم. تأکید فیلسوفان مسلمان بر مسئله علم و ادراک کلیات در تعریف انسان با رویکرد قیاسی برای پی‌افکندن علوم انسانی بومی ناکافی دانسته شده…

تمدن به‌مثابه سطح تحلیل

در بیشتر رشته های علوم انسانی تحلیل ها مبتنی بر نظریه ها صورت می گیرند و اساساً تحلیل خارج از نظریه اتقان و اعتبار کافی را ندارد. در نوشتار پیش‌رو به این پرسش پرداخته می شود که در حوزه مطالعات تمدنی - به‌عنوان یکی از حوزه های مطالعاتی نظری علوم…

ظرفیت‌های عرفان اسلامی در تمدن‌زایی

بازخوانی ظرفیت‌های عرفان اسلامی ‌در تمدن‌زایی می‌تواند ضمن تقویت ادبیات توصیفی تمدن، اهمیت عرفان اسلامی را در نظام هماهنگ تمدنی معلوم سازد. آموزه‌های دو دانش عرفان نظری و عرفان عملی و عملکرد تاریخی عرفان اسلامی بنیان‌های نظری این پژوهش تمدنی است. در این میان، آورده اساسی عرفان نظری، یعنی «اسمای…

ملک عظیم؛ مهدویت و تمدن در قرآن کریم

این مقاله با رد این نظریه که مدینه در قرآن به جامعه ای متمدن و قریه به جامعه ای غیرمتمدن اشاره دارد، به تحلیل دقیق موارد استعمال این دو واژه در قرآن کریم می پردازد. به این نتیجه می رسد آنچه در مقابل مدینه و حتی قریه قرار می گیرد،…

کارکرد تمدنی قرآن؛ یک بررسی مقدماتی در قلمرو تمدن پیشین اسلامی

اگر تمدن را مجموعه‌ای از مؤلفه‌هایی بدانیم که مبتنی بر یک اندیشه بنیادی و در قالب نظام‌های گوناگون سامان می‌یابد، خاستگاه این اندیشه بنیادی در تمدن پیشین مسلمانان، آموزه‌های وحیانی اسلام بود که هسته مرکزی این آموزه‌ها در قرآن آمده است. به این ترتیب، قرآن بنیان معرفتی، منطق ترکیب و…

«عیار» و «اساس» در اسلامی بودن تمدن

آیا ملاک دینی‌بودن یک تمدن و از جمله تمدن اسلامی، امور باطنی و ایمانی در آن تمدن است یا ابعاد ظاهری و دینی هر تمدنی ملاک دینی بودن آن را به دست می‌دهد؟ مدعای این مقاله آن است که تمدن اسلامی از نقطه اسلام و امور ظاهری دینی آغاز می‌شود…