تاریخ تمدن اسلامی از به ثمر رسیدن دانش های گوناگون حکایت دارد که سرشتی از جنس مراحل این تمدن یافته اند.به همین اعتبار می توان از دانش های مرحله پیدایش و دوره شکوفایی و روزگار انحطاط تمدن اسلامی یاد کرد. در این میان بررسی تاریخ پیدایش دانش تمدن شناسی نشان می دهد که این دانش در مرحله انحطاط تمدن اسلامی شکل گرفته و چهارچوب های خود را شناخته است. با توجه به اینکه دوره انحطاط تمدن اسلامی را نیز می توان به مرحله های نخستین و میانه و معاصر تقسیم کرد، پیدایی نخستین متن دانش تمدن شناسی در مرحله اول دوره انحطاط و توقف این دانش در دوره میانه انحطاط و پیدایی دومین و سومین نظریه پردازی علمی در دانش تمدن شناسی در دوره معاصر انحطاط تمدن اسلامی، نکته های قابل تاملی دارد. موضوع این مقاله، بررسی پیشینه های نظری و عملی گوناگون پیدایش دانش تمدن شناسی در تمدن اسلامی و توقف شش سده ای آن پس از پیدایش، در میان دانشوران مسلمان است.