تبار شناسی مفهوم تمدن اسلامی از مشروطه تا انقلاب اسلامی

مقدمه دو انقلاب با عنوان مشروطه و انقلاب اسلامی، در فاصله تقریبی هفتاد سال در کشور » حس تمدن خواهی « ما رخ داد ) 1285 و 1357 ش(. این دو رخداد انقلابی، چه نسبتی با ما ایرانیان داشته است؟ انقلاب، ایجاد دگرگونی از وضعی به وضع دیگر به روش…

اعمال شرایط احراز شغل گامی به سوی تمدن نوین اسلامی (باتاکید بر نامه امام علی(ع)به مالک اشتر)

در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی، مرحله سوم از فرایند ایجاد تمدن نوین اسلامی، تشکیل دولت اسلامی است. از سویی حضرت امیر (ع)در نامه مشهور خود به مالک اشتر در الزامات دولت اسلامی مطالب مختلفی را بیان کرده اند که عمل به آن ها می تواند به تحقق دولت اسلامی…

درآمدی بر نظریه دینی در علم تاریخ

بحران تمدن غرب و راه برون رفت از آن در اندیشۀ ابوالحسن ندوی

نگرش انتقادی به تمدن غرب در اندیشۀ بسیاری از متفکران مسلمان بازتاب یافته و دیدگاه‌های گوناگونی در این‌باره مطرح شده است. تحقیق حاضر درصدد است با روشی تحلیلی- انتقادی به این پرسش پاسخ دهد که از دیدگاه ابوالحسن ندوی چرا و چگونه تمدن جدید غرب جهان را در بحران فرو…

بررسی و مقایسه مولفه های تمدن ساز میان چهار کشور ج.ا.ایران، عربستان، ترکیه، مالزی

در نیمه دوم قرن بیست بویژه پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران شاهد بیداری اسلامی و حرکت مجدد مسلمانان به سمت هویت یابی تمدنی هستیم. در میدان جهان اسلام کشورهای ج.ا.ایران، عربستان سعودی، مالزی و ترکیه، بیش از دیگران به نظریه پردازی در راستای مهدشدن تمدنی پرداخته اند. این کشورها…

مختصات یابی از تصویر مطلوب حکمرانی زمینه ساز ظهور

استنباط های عقلی و استنتاج از آیات و روایات نشان می دهد که جهان هدف مند است و کلان روند تاریخ به سمت صلاح، کمال و آینده ای روشن در حال حرکت است. از دید تعالیم شیعی، این حرکت به سمت استقرار شهر عدل آرمانی مهدوی است و فرجام تاریخ…

نسبت فهم قرآن کریم و حوزۀ مطالعات تمدنی

ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﭘﺮده ﺑﺮداری از ﻣﻌﻨﺎی ﻗﺮآن اﺳﺖ. ﺑﺸﺮ در ﺣﻮزه ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻻﯾﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺳﻪ وﺟﻬﻪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮآن ﻣﻮاﺟﻬﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻪ وﺟﻬﻪ را ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺷﻨﺎﺧﺖ و از ﻫﻢ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺮد. اﯾﻦ ﺳﻪ ﻻﯾﮥ تفسیری ﻋﺒﺎرت است از: 1. ﻻﯾﻪ اول: ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﯽ؛…

عدل شبکه ای توصیف و تبیینی از عدالت با اقتباس از مبانی معرفتیِ اسلام (پیشنهادی برای «نظریه پایه در حیطه های مختلف عدالت»)

مسئله این مقاله، دستیابی به دستگاه معرفتیِ تولیدکننده تعریف عدل، شاخص ها و معادلات عدالت ورزی است. در این مقاله، با ابتنا بر «پارادایم شبکه ای» و «روش تحقیق شبکه ای» و «بسته مفاهیم بنیادین»، که هر سه متخذ از دیدگاه معرفتی اسلام است، تعریفی از عدالت ارائه شده و…

نگاه مقایسه‌ای به معرفت‌شناسی ساختارگرا و تکامل‌گرا در تحول علوم انسانی و تأثیر آن در مهندسی تمدن نوین اسلامی

اساساً مهندسی یک تمدن و توسعه اجتماعی بدون مجهز شدن به ابزار و علوم امکان‎پذیر نیست. شبکه هماهنگ علوم و دانش نیز ارزش‎های مکتبی را در عینیت اجتماعی در قالب تمدن تحقق می‌بخشد. در این میان علوم انسانی در شبکه دانش از جایگاه و منزلت ویژه‌ای برخوردار است و مبانی…

فلسفه تحول تاریخ در شرق و غرب تمدن اسلامی

جنبه هایی از بحران مدیریت پیامبر اکرم (ص) (با تاکید بر موضوع هجرت به حبشه)

بحران جزء اتفاقاتی است که در اکثر کشورها و برای غالب رهبران و مدیران اتفاق می افتد. در این میان برخی رهبران در هنگام وقوع بحران دچار ترس و استرس فراوان شده و با تصمیمات نادرست خود به سمت تشدید بحران حرکت می کنند اما برخی با مدیریت خود از…

چالش‌های کنشگری حوزه علمیه در تدوین سیاست‌های فرهنگی

فرایند سیاستگذاری فرهنگی به صورت کلی شامل سه مرحله تدوین، اجرا و ارزیابی می‌باشد. مرحله تدوین به عنوان زیربنا و پایه‌ی سایر مراحل، از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است و هر حاکمیتی سعی می‌کند با استفاده حداکثری از نظرات کارشناسان و خبرگان، به گونه‌ای سیاست‌های فرهنگی خود را تدوین…

حوزه علمیه و روحانیت در آینه پیمایش سرمایه اجتماعی

ســـرمایه اجتماعـــی، به مثابه نوعی دارایی اســـت کـــه در اختیار و تصاحـــب افـــراد، گروههـــا، ســـازمانها، نهادهـــا و نظـــام اســـت و درنهایـــت آن را دارایـــی جامعه دانســـته اند کـــه منافع حاصـــل از آن، بـــه کل جامعـــه و افـــراد برمیگـــردد؛ آن مـــاط و ســـیمانی اســـت کـــه افـــراد، جوامـــع و نهادهـــا را بـــه…

بازشناسی جریان های فکری اثرگذار در منطقه شامات در دوره ایوبیان تا پایان ممالیک

منطقه راهبردی شام قدیم، شامل: سوریه، اردن، لبنان و فلسطین امروزی در بازه مهمّ تاریخی ایوبیان (567 658ق) تا پایان ممالیک (648 923ق)، شاهد مهم ترین رویدادهای تاریخ سیاسی خود، یعنی تداوم جنگ های صلیبی و حمله مغولان بود. این رویدادهای نظامی و سیاسی در کنار اوضاع فرهنگی و اجتماعی…

آزادی در اندیشه امام خمینی(ره): تحلیل مصاحبه های امام با خبرنگاران در نجف، پاریس و قم

آزادی در سده های اخیر، یکی از مسائل مهم و در کانون توجه بوده است. امام خمینی (ره) به عنوان متفکری مسلمان و رهبر انقلاب اسلامی، مواضع مهمی درباره آزادی داشته است. هدف اصلی نوشته حاضر این است که به تحلیل مواضع امام خمینی (ره) در باب آزادی در مصاحبه…

نظم مطلوب در اندیشه سیاسی حاج ملاهادی سبزواری و سید جعفر کشفی

نظام سیاسیِ مبتنی بر امامت شیعی، نظام مطلوب در رویکرد فیلسوفان عصر قاجار است. فلاسفه شیعه با بهره گیری از متون به جای مانده و توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی عصر خود، به تبیین الگوی نظم مطلوب شیعی پرداختند. این مقاله با استفاده از هرمنوتیک روشی اسکینر، به تحلیل…

امکان و امتناع پژوهش در حوزه

مشروعیت سیاسی در احادیث کافی

با توجه به ادبیات کثیر در رابطه با مشروعیت سیاسی، در این پژوهش تلاش گردیده با روش نو و جدید داده بنیاد (زمینه ای) طراحی الگوی مشروعیت سیاسی از منظر روایات معصوم7 با توجه به اسناد روایات کتاب کافی نشان داده شود. بدین منظور، با مراجعه مستقیم به احادیث مربوطه…

مناسبات حوزه و نظام اسلامی (با محوریت کارویژه فقه حکومتی)

حوزه و روحانیت کاکردها و کارویژه های گونه گونه و متعددی را داراست. بخشی از این کارویژه ها دائمی و همیشگی بوده و دارای ظهور و بروز می باشد. مانند: فهم، حفظ، ترویج و دفاع از دین و معارف آن. بخشی از کارویژه ها در عین دائمی بودن، ناملموس و…

واکاوی نسبت هویتِ سرزمینی و عناصر مشروعیت بخش اجتماعی در اندیشه صفویان

این مقاله درباره «هویت سرزمینی در جایگاه یکی از مؤلفه های هویتی ایرانیان» بحث می کند؛ از این رو، وزن و جایگاه سرزمین در منظومه فکری و هستی اجتماعی انسان از یک سو نقش و اهمیت سرزمین در هستی اجتماعی و هویت جمعی ایرانیان از دیگر سو بررسی می شود.سخن…

تبارشناسیِ مفهوم «تمدن civilization » در غرب جدید (ضرورت احتیاط در استفاده از واژه تمدن)

مفهوم جدید تمدن در غرب را باید از قرن هجدهم و نقطه ارتباط بین تمدن و مدرنیته دنبال کرد. لفظ تمدن در نیمه دوم قرن 18 در فرانسه مفهو مسازی شد و به معنای «طراحی جامعه که در آن حقوق و قوانین شهری جایگزین قوانین نظامی شود » به کار…

نظریه عدالت اجتماعی علامه طباطبایی و مبانی آن

مسئله عدالت همواره مورد توجه متفکران بوده است. در این نوشتار، به بررسی، تحلیل و ارائه منطقی نظریه علامه طباطبایی درباره عدالت اجتماعی پرداخته ایم. مسئله این پژوهش، بررسی چیستی مبانی نظریه عدالت اجتماعی در اندیشه های علامه طباطبایی است و اینکه وی چگونه از آن مبانی به نظریه عدالت…

ویژگی‌های تمدن آخرالزمان از منظر قرآن کریم

قرآن کریم واپسین و کامل ترین کتاب آسمانی است که به منظور هدایت و سعادت بشر نازل شده؛ ازاین رو، تمام مولفه های مورد نیاز انسان برای سعادت را، به انحای مختلف، در خود بازتاب داده است. یکی از نویدهای مکتب اسلام تشکیل تمدنی جهانی، فراگیر و کامل برای سعادت…

مبانی انسان‌شناختی قرآن در تمدن سازی تربیت محور(با تکیه بر تفسیر المیزان)

تمدن سازی نوین اسلامی یکی از مهم ترین گفتمان های نوپیدا در دوران معاصر است که در پی نهضت های اسلامی، جنبش بیداری اسلامی و شکست و رسوایی مکاتب مادی و غربی، اذهان اندیشمندان اسلامی را به خود جلب نموده است. با عنایت به اهمیت ترسیم تمدن نوین اسلامی و…

کارامدی سیره‌ی معصومان علیهم السّلام در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی

نقش و اهمیت سیره معصومان علیهم السلام در عرصه های گوناگون زندگی انسان بارها از سوی کارشناسان مورد مطالعه قرار گرفته و گاه از آن به عنوان منبعی مهم در تبیین سازوکار تمدن نوین اسلامی یاد شده است؛ هدف نوشته پیش رو بهره گیری از مطالعات یادشده، با رویکردی تحلیلی،…

اقتباس انحلالی؛ شیوه‌ی بهره‌مندی از دستاوردهای تمدن غرب بر پایه اندیشه‌ی فرهنگستان علوم اسلامی قم

فرهنگستان علوم اسلامی قم با رویکردی خاص به سامان دهی رابطه حوزه و دانشگاه در پاسخ به نیازهای دانش بنیان انقلاب اسلامی تاسیس شده و اندیشه ای نو با عنوان «فلسفه نظام فاعلیت» به مثابه یک «فلسفه شدن» بنیان گذاشت که به گونه ای از «جهت داری» و «نسبیت معرفت…

ضرورت و راهکار عدول از باورهای عامیانه در مسیر پایه‌ریزی تمدن نوین اسلامی

امروزه بخش مهمی از فرهنگ عمومی جامعه» نگرش‌ها و رفتارهایی است که از آن با عنوان «باورهای عامیانه» یاد می‌شود. به‌رغم اهمیت این موضوع در مسیر پایه‌ریزی تمدن نوین اسلامی و نوع مواجهه با آن در بخش نرم‌افزاری تمدن» یعنی سبک زندگی اسلامیء تحقیقی دراین‌زمینه یافت نشد. نوشتة حاضر با…

تبیین مبانی و شاخصه‌های عدالت در دولت اسلامی

تحقق تمدن نوین اسلامی در گرو شکل‌گیری دولت اسلامی برپایة مبانی و اصول حاکم بر این دولت است. در میان این اصول, عدالت بهعتوان مهم‌ترین اصل تلقی شده است و قران کریم نیز از آن به‌عنوان اصلی‌ترین هدف در تشکیل دولت اسلامی یاد می‌کند. این مهم سبب شده است برای…

بررسی گفتمانی امکان گفتوگوی تمدن اسلامی و تمدن غرب (مبتنی بر دو نامه رهبر معظم انقلاب دام ظله به جوانان غربی)

غرب» تمدن اسلامی را به‌عنوان تمدن به رسمیت می‌شناسد.ء اما حاضر به «گفتوگو» با آن نیست و درمقابل از رویکرد «برخورد» استفاده می‌کند؛ این امر مسله‌ای اساسی وین تمدن اسلامی و تمفن غرب است, نخستین و مهم‌ترین گام نظریه‌پردازان سیاسی غرب برای برخورد آن است که امکان گفت‌وگو بین تمدن…

شاخصهای تمدن (در دو رویکرد عرفی و قدسی)

شاخص‌های تمدن را از دو منظر می‌توان فهرست کرد و در سنجش تمدن‌ها به کار بست: منظر مدرن غربی که بیشتر معطوف به تمدن سکولار شکل‌گرفته در مغرب‌زمین است؟؛ منظر قدسی که معطوف به تمدن اسلامی و منابع و مصادر مربوط به آن (به‌ویژه قرآن) در مشرق‌زمین است. آنچه در…

واکاوی مفهوم «تمدن نوین اسلامی» با رویکرد معناشناختی

بی گمان، سخن گفتن از تمدن نوین اسلامی و ارائه هر طرح و نظریه ای دراین باره ، نخست مستلزم درک صحیح و واقعی از مفهوم تمدن است. تمدن واژه ای آشنا، درعین حال مبهم و پرمناقشه است که درباره چیستی آن گفت وگوهای بسیاری انجام شده و دیدگاه های…

تمدن نوین اسلامی در بستر اصلاح فرهنگی (تبیین اندیشه‌های تمدنی مالک بن نبی)

مالک بن نبی اندیشمند مسلمان و معاصر الجزایری است که در پی تاملات ژرف پیرامون وضعیت کنونی جامعه مسلمان، مهم ترین چالش های فرهنگی آن شامل شکاف عمیق در شبکه روابط اجتماعی، فراگیری روحیه استعمارپ ذیری و رنگ باختن هویت دینی را ذیل مقوله کلان تمدن، شناسایی و تحلیل کرده…

بایسته‌های تمدنی در حکومت اسلامی از دیدگاه فداییان اسلام

فداییان اسلامء به عنوان جنبشی مردمی-مذهبی در اوایل دهه بیستء به منظور دفاع از اسلام و اجرای احکام اسلامی» وارد فعالیت های اجتماعی و سیاسی ایران شدند و اقداماتی به منظور ساخت جامعه و حکومت اسلامی انجام دادند. نوشتار پیش‌رو در پی پاسخ به این پرسش است که فداییان اسلام…

الهیات اجتماعی و تمدن اسلامی (بررسی آرای محمد فتح الله گولن درباره تمدن اسلامی)

فتح الله گولن از جمله نظریه پردازان الهیات اجتماعی است که عمده ترین نظریه های وی بر نوع کاربرد اسلام در وضعیت مدرن متمرکز است. وی بر مقوله هایی مانند خدمت، کار، آموزش و در مجموع ساخت جهان اجتماعی بر اساس مفاهیم اسلامی تأکید می ورزد. از همین رو، قرائت…

تنوع اسلامی در فرایند تمدنی

آنچه در این مقاله بر آن تأکید می شود نه طرح کلی و جامع در فرایند تمدن جدید مسلمانان (رویکرد ایجابی) است و نه بیان تفاوت ها و حدود و مرزهای تمدن اسلامی با الگوی تمدنی سکولار در غرب امروز (رویکرد سلبی)، بلکه آنچه در این مقاله بدان تأکید می…