نقش حاکمان در فراز و فرود فرهنگ و تمدن نقشی کلیدی و اساسی است، که عملکردهای حاکم با یکی از ویژگی هایی شخصی یا اجتماعی او باعث فراز و فرود فرهنگ و تمدن شده‌اند. با توجه به این که حاکمان نقش ایجابی و اثباتی در نظام فرهنگی و تمدنی داشته‌اند زمانی که به مولفه‌هایی مانند علم محوری و عدالت محوری توجه داشته‌اند باعث اعتلا و فراز و در جایی که این مولفه‌ها مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته‌اند باعث رکود و فرود فرهنگ و تمدن شده‌اند. بی‌شک موضوع جایگاه حاکمان در فراز و فرود فرهنگ و تمدن از منظر نهج البلاغه یکی از موضوعات پر اهمیت و پرکاربرد است که همیشه و در همه زمان‌ها مورد استفاده قرار گرفته و هیچ وقت کهنه نمی‌شود و بروز است که زمامداران در سایر بلاد اسلامی این منشور حکومتی امام علی (علیه السلام) را باید سرلوحه کار خود قرار دهند. هدف از این تحقیق شناخت و اکتشاف جایگاه حاکمان در فراز و فرود فرهنگ و تمدن از منظر نهج البلاغه می‌باشد. روش تحقیق کتابخانه‌ای و توصیفی تحلیلی است. نتایج و یافته‌های تحقیق، از عواملی که باعث فراز و فرهنگ و تمدن از نگاه امام علی(علیه االسلام) می‌شود: حاکم عالم، عادل، قانونمدار، مردمدار، باتجربه، مدیر، صبور، خوش(حسن)سابقه، ساده زیست، صلح طلب، مکلف، شایسته سالار، شجاع، امانتدار، غالب، شایسته سالار. و از عواملی که باعث فرود می‌شوند به شرح زیر می‌باشد: حاکم ستمگر، ظالم، مسرف، جاهل، ناتوان، افزون خواه، خویشاوندگرا، خیانتکار، انحصارطلب، ضعیف نفس، خود رأی، بدسابقه، خونریز، دنیاطلب، متکبر، هوا پرست، ناشایست.