پژوهش‌های فلسفی تاریخ با توجه به کاربرد متفاوت واژه‌ی تاریخ، به دو شاخه‌ی متفاوت معرفتی (معرفت درجه اول و درجه دوم) تقسیم می‌شود. معرفت درجه اول فلسفه‌ی نظری یا جوهری تاریخ، و معرفت درجه‌ی دوم فلسفه‌ی تحلیلی یا انتقادی یا فلسفه‌ی علم تاریخ است. مقاله‌ی حاضر درصدد بررسی تمایز موضوعی، روش‌شناسی و غایت‌شناسی این دو شاخه‌ی فلسفه‌ی تاریخ است. خلط و آمیختن احکام و گزاره‌های این دو معرفت متمایز، باعث عدم تمییز موضوع، روش و غایت آن دو خواهد شد. در پایان تعدادی از پژوهش‌های فلسفه‌ی تاریخ به لحاظ ساختار شکلی و محتوایی مورد بررسی قرار می‌گیرد.