در میان جنبه­های گوناگون فعالیت­های فرهنگی و تمدنی، آموزش علم و ادب به­عنوان مؤلفه­ای مهم، همواره مورد توجه بوده و امروزه نیز معرف هویت و معیار توسعه یافتگی جوامع به­شمار می­رود. بسیار واضح است که نظام آموزشی به­عنوان بخشی از ساختار تمدن اسلامی، موتور محرک و ظرفیت­ساز شکل­گیری و تعالی فرهنگ و تمدن اسلامی را برعهده دارد؛ اما باتوجه به انتقاداتی که نسبت به غیرفعال بودن نظام آموزشی امامیه و دست­آوردهی آن در پنج قرن نخست هجری وجود دارد، ضمن دفاع از وجود آن باید به نقش آن در ظرفیت­سازی فرهنگ و تمدن اسلامی بپردازد. لذا این مسأله پژوهش حاضر را برآن داشته تا به این سؤال اصلی پاسخ دهد که ظرفیت نظام آموزشی امامیه در تعالی فرهنگ و تمدن اسلامی با تکیه بر پنج قرن نخست، چیست و چگونه تحقق یافته است؟ باتوجه به هدف کشف چگونگی نقش نظام آموزشی امامیه در تعالی فرهنگ و تمدن اسلامی، نتیجه آن گردید که نظام آموزشی امامیه به­دلیل برخوداری از مؤلفه­ها، عناصر و ویژگی­های ظرفیت­ساز نقش به­سزایی تعالی خود و شکل­گیری و تعالی فرهنگ و تمدن اسلامی داشته است. شیعیان باتکیه بر نظام امامت­الهی، مبانی، منابع تولید علم و اصول آموزشی در فعالیت­های علمی و آموزشی حضور فعالی داشته و توانسته­اند، با بهره­گیری از ویژگی­های ظرفیت­ساز آن ضمن عرضه توانمندی، حیات و هویت فرهنگی و تمدنی خود را تضمین کنند.