مدارای اسلامی یکی از عوامل اصلی گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی است و در سده های نخستین حیات اسلام، نقش بسیار مهم و ارزنده ای را در این زمینه، ایفا نموده است. ولی با این حال کمتر نامی از آن در بحث از گسترش تمدن اسلامی، به میان می آید. این عامل - که ریشه در قرآن و سیره ی پیامبراسلام(صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَ سَلَّم) و هر فرهنگ اصیل الهی دارد - با ظهور و بروز در ابعاد گوناگون رفتار و کردار و اندیشه ی مسلمانان، باعث شد تا مردمان جهان آنروز در مواجهه با مسلمانان، طعم خوش آزادی دینی را در سایه ی احترام به کرامت انسانی تجربه کنند. عموماً حاکمان اسلامی در جنگها و جدالهایی که به علل مختـلف رخ میداد، هرگز سفـارش و عمـل به مدارا را از دستـور کار خود و نمایندگانشان دور نمیساخته و با ناقضان این سنت، برخورد می نمودند. همین رویه باعث خوشنامی و معرفی چهره ی زیبا و حقیقـی اسـلام ـ که همـان سنت انسان دوسـتانه و عقل مدارانــه ی آن است ـ شده و باعث گسترش حیرت انگیز فرهنگ و تمدن اسلامی در جهان آنروز گردیده است وگرنه جنگها و فتوحاتِ بسیاری در طول تاریخ بشر صورت پذیرفته که نه تنها با جذب افکار مهاجم همراه نبوده بلکه با مقاومت دلیرانه در حوزه فرهنگ، باعث تغییر چهره ی عقیدتی مهاجمان نیز گردیده است. برای نمونه می توان از حمله ی مغولان به ایران و نظایر آن نام برد. فرهنگ مدارای اسلامی در میان مسلمانان آنقدر پررنگ و مشهور است که فقط مرور چند نمونه ی تاریخی از همزیستی مسالمت آمیز میان ادیان مختلف در سایسار حکومتهای اسلامی، می‌تواند هر خواننده را به حیرت وادارد. این فرهنگ که در اوج تکامل قرار دارد با بازشناسی و به کارگیری مجدد میتواند، زمینه ی معرفی و در نتیجه گسترش بهتر دین، فرهنگ و تمدن اسلامی را در دنیای جدید فراهم آورد.