جهان اسلام شاهد جریان های فکری متعددی پیرامون بیان علل ضعف و بایسته‌های رشد و شکوفایی جامعه بوده است. دراین‌میان، «تمدن‌گرایان» در تحلیل علل عقب‌ماندگی و بیان زمینه‌ها و بایسته‌های حل این مشکلات، نگاهی تمدنی داشته، بازسازی «تمدن اسلامی» یا ایجاد «تمدن نوین اسلامی» را به‌عنوان چشم‌انداز مطلوب جهان اسلام ترسیم کرده‌اند (زاهد غفاری هشجین، 1395، ص123). در روزگار تقابل تمدنی و ناکارآمدی تمدن های بشری در پاسخگویی صحیح به نیازهای مادی و معنوی جوامع انسانی، بازگشت به تمدن الهی و اسلامی را به افقی ضروری و اجتناب ناپذیر مبدل ساخته است. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران را می توان نقطه عطفی برای تحقق تمدن نوین اسلامی دانست زیرا که با این انقلاب، معادلات حاکم بر زندگی اجتماعی مسلمانان دگرگون شد و فضای مناسبی برای تمدن سازی اسلامی فراهم شد. انقلاب اسلامی فرصتی بی بدیل را در اختیار متولیان معارف دینی قرار داد تا الگوی اجرایی تمدن اسلامی را طراحی و مراحل اجرایی آن را قدم به قدم دنبال کنند به همین دلیل تمدن اسلامی و تمدن سازی نوین اسلامی از کلید واژه هایی هستند که در سال های اخیر به موازات افزایش تهاجم فرهنگ غربی توسط رهبر معظم انقلاب به کارگرفته شده است (یوسف وند و امیری، 1398، ص6). با وجود برپایی حکومت اسلامی و ایجاد سازوکارهای متعدد در اسلامی سازی نظامات اجتماعی، نظامات موجود همچنان نابسنده بوده و بسیاری از نیازها و مسائل فردی و اجتماعی همچنان باقی است. همان طورکه تمدن نخستین اسلامی دارای اجزاء و جلوه هـای ویـژه خـود‌ بـود‌ و تمدن کنونی‌ غرب مظاهر ویژه خود را داراست، تـمدن نوین اسلامی نیز متناسب با شرایط نوین و امروزین مؤلفه های‌ ابزاری خاص خود را طلب خواهد نمود(زاهد غفاری هشجین، 1395، ص123) .لیکن با توجه جدی و عمیق به آموزه های اسلامی است که با مروری بر آیات، روایات و همچنین سیره اهل بیت علیهم السلام به بایسته ها، ارکان و الزامات تحقق این مهم دست خواهیم یافت که تاکنون به دلایل مختلفی که در این مجال نمی گنجد، از آن غفلت گردید. مسجد که نخستین نهاد عینی تمدن اسلامی محسوب می شود از همان بدو‌ تاسیس‌ علاوه بر این که پایگاه دینی و معبد مـسلمین بـه شمار می رفت، نخستین کانون فعالیت های سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی مسلمین بوده و پایه های اساسی حکومت اسلامی در زمان پیامبر‌ اکرم‌ در این مکان استوار شد؛ چرا که مقر حاکمیت پیـامبر در آن قـرار داشت و بعدها نیز اصول و مبانی دین اسلام از همین نهاد مقدس به مردم عرضه شده است(پرستو دولابی،1396، ص69). رجوع به سیره نبوی، علوی، رضوی و بر پایه ی روایات منتسب به ترسیم تمدن مهدوی ، به نظر می رسد آغاز و پایه حرکت و حتی حکومت و نقش آفرینی اجتماعی در «مسجد» بنا خواهد شد. از طرفی تاکید علمای دین به ویژه امامین انقلاب اسلامی، مقوم این پیش فرض خواهد بود که مسجد نقطه کانونی تمدن سازی است و تلاش و حرکت به سمت «مسجد تراز» زمینه ساز نیل و تحقق تمدن اسلامی خواهد بود. فلذا در بیان اهمیت و ضرورت این پژوهش، همانگونه که عرض شد اگر مسجد اولین بستر و قدم برای خودسازی و جامعه پردازی و نیز نخستین نهاد عینی تمدن اسلامی است که در اخبار و سیره نبوی، علوی، رضوی و مهدوی هم برآن صحه گذاشته شده، بی شک نقش آن در این تمدن نوین که باید منطبق بر آموزه های اسلامی استوار گردد نیز مبرهن است. بنابراین شناخت دقیق شاخص ها و بایسته های «مسجد تراز» مهم و ضروری است.