هنر از هر نوع مرتبه و درجه ای که باشد از مهمترین قلمرو‌های بهره گیری از نشانه است. نقش‌مایه‌های هنری متنوعی که روی اشیای کشف شده ایجاد شده‌اند، اعتقادات قومی- مذهبی، باورها و آداب و رسوم اجتماعی و شرایط زیست محیطی و بعضی واقع نمایی‌ها را نشان می‌دهند. همه‌ی انواع و مراتب هنر به سبب ایجاز و بداعت ذاتی خود که از ویژگی‌های اصلی هنر است ناگزیر به استفاده از نشانه اند. در این پژوهش هدف بررسی نقش مایه خزندگان در تمدن‌های ایرانی با محتوای فرمی و نمادشناسی می‌باشد. در همین راستا نقش خزندگان در تمدن‌های سیلک، ایلام، جیرفت و تل‌باکون مورد بررسی قرار گرفت. نقش مار، لاک‌پشت و مارمولک نقوش یافت شده در این تمدن‌ها بود مار اصلی خزنده مورد بررسی در این تحقیق می‌باشد در تمدن‌های پیش از تاریخ، مار ارتباط نزدیکی با باروری داشته است. پیکره بسیاری از الهگان باروری با ماری پیچیده به دور بدن یا در دستان آنها و تصویر این نماد بر صخره ها، دروازه ها و ظروف نشان از تقدس مار در دید نیاکان ما دارد. برای اثبات این فرضیه آثار یافت شده از تپه های باستانی ایران و دیگر تمدن‌های باستانی همجوار ایران با تکیه بر تاثیر مذهب و باورهای اقوام باستانی بر یکدیگر و فرضیات مطرح شده در خصوص خاستگاه این اقوام، مورد بررسی قرار گرفته است روشی که برای این پایان نامه برگزیده شده، توصیفی تحلیلی رویکرد نشانه معنا شناسی می‌باشد. روش تجزیه و تحلیل داده ها تطبیقی- تاریخی بوده به روش اسنادی و از نظر ابزار گرداوری به صورت تهیه فیش، عکس و طرح از منابع مکتوب و پژوهش‌های صورت گرفته پیشین خواهد بود. روش گرد آوری داده ها میدانی، کتابخانه ای و اسنادی است. در این پژوهش سعی شده است با نگاهی بر اساطیر و باورها و نیز نقشمایه های خزندگان به جای مانده بر روی آثار هنری، بازنمایی کهن الگوی خزندگان را در هنر ایران و چهار تمدن مورد بحث پیگیری کند. نمادهای خزندگان در این تمدن‌ها بسیار متنوع و ماهرانه ترسیم شده‌اند و بیشتر این نمادها ریشه در فرهنگ و تمدن مردمان این مرز و بوم دارند.