با گذشت نزدیک به یک سده از نهضت مشروطیت ایران ـ علیرغم نگاشته شدن نوشته های بسیاری با صبغه تاریخی درباره آن و البته در یکی دو دهه اخیر با رویکرد اندیشه ای ـ هنوز چنان که باید به صورت تطبیقی به دو گرایش اصلی موجِد و نظام ساز مشروطه، یعنی اندیشه دینی و سکولاریسم پرداخته نشده است. اینکه خاستگاه و سابقه تاریخی هر یک، کدام بود؟ چه اشتراک و تقابل هایی میان آن دو در عرصه مشروطه وجود داشت؟ کدام جریان، بیشترین تأثیر را در مردم داشته و علت آن چه بود؟ جریان مقابل از چه راهکارهایی در جهت نفوذ در افکار و عقاید افراد جامعه و جریانسازی استفاده میکرد؟ آیا نمیتوان حلقه وسطی بین دو گرایش مذکور در نظر گرفت؟ پاسخ دادن به این سؤالها و پرسشهای دیگری از این نوع، زمینهساز کشف برخی مجهولهای مشروطهشناسی ـ به ویژه اندیشه آگاهی این جنبش ـ خواهد بود. این کتاب در دو مرحله به گزارش و ارزیابی آن می پردازد که گامی مهم در این جهت به شمار میرود.