به گزارش روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در این نشست که با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی ایمانی‌پور، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد، ابوالحسن خلج‌منفرد، مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی به اهمیت برگزاری جشنواره بین‌المللی تمدن نوین اسلامی پرداخت و گفت: سابقه مباحث تمدنی در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، از سال‌ها قبل شروع شد. اما در دوره کنونی مدیریت سازمان موضوع تمدن اسلامی یکی از مهم‌ترین و نخستین برنامه‌های مهم، در نظر گرفته شد. بر همین اساس، شورای سیاستگزاری این جشنواره شکل گرفت و دبیرخانه آن شروع به کار کرد.

وی افزود: سه هدف برای جشنواره بین‌المللی تمدن نوین اسلامی پیش بینی شده است. ابتدا مطالعه و شناسایی آنچه در ایران و بخشی از کشورهای اسلامی در موضوع تمدن نوین اسلامی شکل گرفته است، مدنظر این رویداد است. بعد از شناسایی، معرفی و تشویق کنشگران، فعالان و مؤسساتی که به این موضوع می‌پردازند در دستور کار قرار خواهد گرفت. نتایج برگزاری این جشنواره هم منتشر خواهد شد تا کشورهای اسلامی را تشویق کنیم که این موضوع با جدیت دنبال شود تا شبکه سازی برای این موضوع مهم، با محوریت جمهوری اسلامی ایران شکل بگیرد.

خلج‌منفرد درباره محورهای این رویداد، اظهار کرد: در مورد محور مطالعات نظری و پژوهش‌های تمدنی در کشورهای اسلامی، قرار شد آثار و تولیدات کشورهای اسلامی در مورد پژوهش و مطالعه تمدن اسلامی منتشر شود. همچنین، مراکز فعال و افراد معرفی شوند. از سوی دیگر، مراکز آموزشی و الگوهای آموزشی که در کشورهای اسلامی صبغه تمدنی دارند و در تراز تمدنی هستند، مورد بررسی قرار گیرند. هنر و هنرمندان اسلامی که آثار اسلامی با صبغه تمدنی تولید می‌کنند نیز معرفی خواهند شد.

وی گستره جشنواره بین‌المللی تمدن نوین اسلامی را در دوره نخست، کشورهایی همچون پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر، تونس، عراق، عربستان سعودی و اندونزی نام برد و ادامه داد: با توجه به گستردگی این کار، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به تنهایی از عهده کار نمی‌آمد. بنابراین به سراغ مؤسسات و نهادهای حرفه‌ای رفتیم که از این میان، جامعه المصطفی، مؤسسه باقرالعلوم(ع) و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی قرار است در بخش پژوهش، آموزش و هنر، ما را یاری کنند.

تمدن نوین اسلامی با گفتمان انقلاب اسلامی گره خورده است

حجت‌الاسلام حبیب الله بابایی، رئیس پژوهشکده علوم اجتماعی و علوم تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی نیز در این نشست به مرور اندیشه‌ها و رویکردهای تمدنی در جمهوری اسلامی ایران پرداخت و گفت: گفتمان تمدن نوین در ایران با گفتمان انقلاب اسلامی گره خورده است. در فضاهای مختلفی که در کشور کارهای مطالعاتی می‌شود، چالش‌هایی در مورد تمدن نوین اسلامی وجود دارد؛ همان چالش‌هایی که در مورد حکومت اسلامی پیش از اینها وجود داشته است.

وی ادامه داد: مؤسسات مختلفی در زمینه کارهای نظری و مطالعات تمدنی فعالیت کرده‌اند تا به سمت دستیابی الگوهای عملیاتی تمدنی، حرکت کنند. همچنین مطالعات تمدنی با رویکرد علم یا با موضوع مهدویت انجام شده است و در همین راستا، سامانه‌هایی نیز تشکیل شده‌اند تا فعالیت‌هایی که در مورد تمدن اسلامی انجام شده است را ارائه کنند.

این پژوهشگر علوم دینی، با اشاره به شکل گیری حلقه قرآن و تمدن آفرینی در کشور، توضیح داد: نزدیک یک دهه است که این مطالعات آغاز شده است و به زودی مجموعه‌هایی منتشر خواهد شد که در واقع، شروع مطالعات راهبردی تمدن اسلامی محسوب می‌شود.

بابایی ادامه داد: درباره تمدن نوین اسلامی، گفت‌وگوهای زیادی انجام شده است اما به ندرت با رویکرد تمدنی به موضوعات اساسی جهان اسلام پرداخته‌ایم. به عنوان مثال در مورد مهاجرت، جمعیت، سلامت و ورزش تحلیل تمدنی نداریم. تقریبا ۱۵ کلان مسأله در این زمینه داریم که نیاز است با رویکرد تمدنی به آن ورود کنیم.

وی با تأکید بر اینکه حل مشکلات و جلوگیری از آسیب‌ها، نقطه عطف در مسیر رویکرد تمدنی به حساب می‌آید، ادامه داد: هم اکنون پنجاه استاد دانشگاه در حوزه های مختلف تمدنی تدریس می کنند. با گامی که در جشنواره بین‌المللی تمدن نوین اسلامی برداشته می‌شود این قبیل فعالیت‌ها را سرعت می‌بخشد و ثمربخش خواهد کرد.

تمدن‌ها به واسطه زیبایی پدید می‌آیند

سجاد صفار هرندی، عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی نیز در ادامه این نشست، با بیان اینکه سه عنصر و رکن اساسی تمدن‌ها را می‌سازد، ادامه داد: جایی تمدن ممکن و میسر می‌شود که همزمان با ظهور و بروز و انباشتی از قدرت، با معنی و زیبایی مواجه باشیم. بدون هر یک از این رکن‌ها و مزیت‌ها و اصل اساسی، کمیت تمدن و مدنیت لنگ خواهد زد.

وی با تأکید بر اینکه، زیبایی یکی از مهم ترین چیزهایی است که به واسطه آن، تمدن‌ها پدید می‌آیند. بسط پیدا می‌کنند. از خود نقشی و یادگاری بر جای می‌گذارند. بیش از همه قلمروهای انسانی، مقوله هنر است که با زیبایی ارتباط تنگاتنگ دارد.

صفار هرندی همچنین، ابراز کرد: در پیشینه تمدن اسلامی در قرون نخستین، شاهد این هستیم که در کنار دستاوردهای معرفتی و اجتماعی و فنی که تمدن اسلامی را رقم زد، ظهور و بروز این روح و شیوه جدید بودن را در نگاره‌ها و بناها و معماری مسلمین، نقش و نگارها، در هنر غنی خوشنویسی، شعر، ادبیات و امثال اینها شاهد بودیم. می‌خواهیم آن گذشته را بازیابی کنیم به واسطه همین یادگارهای هنری و میراث هنری که اتفاق می‌افتد.

عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی ادامه داد: حسب وظیفه‌ای که از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به مجموعه ما واگذار شد بحث شناسایی و معرفی چهره‌ها و نهادها و آثار مربوط به تمدن نوین اسلامی  به عهده پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی قرار گرفت. در جست‌وجوی اولیه، با مشورت صاحبنظران، از میان کشورهای اسلامی ۹ کشور که در برخی رشته‌ها و سنت‌های هنری ریشه‌دار هستند و شاهد زیست بوم‌ها و میدان‌های هنری زنده و پویا در آنها هستیم، برگزیده شدند و مطالعه ما بر اینها متمرکز شد. پاکستان، اندونزی، مالزی، ترکیه، عراق، لبنان، سوریه، مصر و ایران، کشورهایی بودند که مورد بررسی قرار گرفتند.

وی درباره هنرهایی که در کشورهای مختلف بررسی شد، اظهار کرد: معماری، خطاطی، طراحی مد، شعر، داستان، سینما، نقاشی و نگارگری عرصه‌هایی بود که ظهور و بروز تمدن نوین اسلامی را در آن ردیابی کردیم. این هنرها، بین سنت‌های هنری ریشه دار جهان اسلام و پیشیه غنی دارند و در کنار اینها اندیشه اسلامی و خیال برآمده از امر قدسی برخوردار از معنویت اسلامی در حوزه‌های معاصر هم ردیابی شد.

صفار هرندی با اشاره به اینکه مسیری برای کشف و شناسایی هنرمندان جهان اسلام مشخص شد، ادامه داد: اشخاص و افرادی که دارای خبرگی بودند و شناخت نسبت به این عرصه داشتند و منابع مکتوب شناسایی شد. از سوی دیگر، نهادها و سازمان‌هایی که بر حسب مأموریت و وظیفه سازمانی رصد و پیگیری‌هایی در حوزه‌های تمدنی دارند، مورد ارزیابی قرار گرفتند.

عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در ادامه بیان کرد: از منابع مکتوب، سایت بانک داده، جشنواره و مسابقات، مجلات، پایان نامه‌ها، کتاب‌ها، هوش مصنوعی و جشنواره‌ها استفاده کردیم. در کنار اینها، در گفت وگو با اشخاص حقیقی از جمله سفرا و رایزنان فرهنگی، اساتید و صاحب نظران، محققین و پژوهشگران، هنرمندان بین المللی و فعالان بین المللی، از ایشان کمک و مشورت گرفتیم. توجه ویژه‌ای هم به سازمان‌ها و نهادهای مرتبط صورت گرفت.

صفارهرندی درباره شاخصه‌های ارزیابی مقدماتی آثار هنرمندان گفت: آثاری در کشورهای مختلف که آرمان‌ها و ارزش‌های اسلامی همچون یکتاپرستی، عدالت خواهی، ظلم ستیزی و … در آنها تجلی دارد، آثاری که در ارتقای معنویت و اخلاق اسلامی در جوامع اسلامی نقش دارد، آثاری که پیام وحدت اسلامی و انسجام امت اسلامی را تبلیغ می‌کنند، آثاری که جلوه‌ها و ارزش‌های سبک زندگی اسلامی را عرضه می کنند و آثاری که جلوه های زیباشناسی حقیقی و فطری بشر را منعکس می‌کنند، صورت بندی شدند و آثاری که دو تا سه محور از این ویژگی‌ها را داشت، انتخاب کردیم.

کار علمی بی حاشیه است

همچنین، حجت‌الاسلام حسن رضایی از پژوهشگران جامعهالمصطفی در این نشست با نگاهی مراکز آموزشی برتر حوزه مطالعات تمدنی در جهان اسلام اظهار کرد: از دستاوردهای ارزشمند انقلاب اسلامی توجه گسترده به پژوهش و آموزش در این حوزه است. این جشنواره می‌تواند حلقه وصل و عامل هم افزایی مباحث تمدنی در سطح بین‌الملل باشد.

وی با بیان اینکه، کار علمی بی حاشیه است، افزود: در تعریف سنتی از مسائل تمدنی و عوامل تمدنی در جهان اسلام، نظریه ابن خلدون مطرح بوده است. علل و عوامل تمدن از نظر ابن خلدون عبارتند از عصبیت، دولت، نهادهای اجتماعی- اقتصادی، خیر عموم.

این پژوهشگر حوزه علوم دینی، با تأکید بر اینکه هر کار تمدنی یک نقطه کانونی می خواهد و بدون حکومت نمی توان یک تمدن ساخت، ادامه داد: با این رویکرد، ما شاخصه های تمدنی را با گفتمان جدید مدرنظر داریم که مبتنی بر ارزش‌های انسانی و فطری است که قابل فهم عموم بوده و برای تمامی انسان‌‌ها جذاب است.

رضایی ادامه داد: گفتمان جدید تمدنی، باید عقلانی و فارغ از تعصبات باشد. این گفتمان، موجب رفاه و آرامش زا است. ضمن عدالت گرا بودن، باید سعادت بخش نیز باشد.

وی با بیان اینکه برداشت‌ها و دیدگاه‌ها از مفهوم مطالعات تمدنی دارای متفاوت است، ابراز کرد: آنچه در جریان است، بیشتر به تلاش‌هایی در حوزه تمدن می ماند تا یک کار و حرکت تمدنی. مثلا در ترکیه جهت گیری به سوی احیای امپراتوری عثمانی است. در کشورهای عربی، ناسیونالیسم عربی دنبال می‌شود. در کشورهای جنوب شرق آسیا، اهتمام بر نقد علوم اجتماعی مدرن است.

رضایی بیان کرد: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی می‌تواند نقش محوری در عرصه تمدن سازی داشته باشد.

ترکیه رقیب جدی ما در تمدن سازی است

رسول نوروزی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ دفتر تبلیغات اسلامی در قم دیگر سخنران این نشست بود که با مروری بر اندیشه‌ها و رویکردهای تمدنی ترکیه، ابراز کرد: اهمیت کشور ترکیه در این است که این کشور در لبه مواجهه با تمدن غرب است. آنها، تجربیات تاریخی شبیه ایران دارند.

وی ادامه داد: آنها در دوره بحران هویت تاریخی شان، متوجه شدند که غرب جدای از نیروی نظامی متفاوت، نیروی آموزشی متفاوتی دارد. بنابراین شروع به اقتباس از آنان کرد. اصلاحات مختلف دیگری انجام داد. مثلا آنها پیش از ما، مشروطه و دارالفنون داشتند، اما به جایی رسیدند که متوجه شدند هر چه به سمت غربی شدن می روند، تهی تر می‌شوند. بنابراین موجی از مطالعات تمدنی در این کشور آغاز شد. در بررسی پنج سال گذشته، شاهد هستیم که بالای صد اثر باکیفیت در حوزه تمدن سازی، تولید کرده اند.

نوروزی با بیان اینکه، جشنواره بین‌المللی تمدن نوین اسلامی، به افکار عمومی در ایران می‌گوید که در پروژه تمدن سازی، منحصر به فرد نیستیم، افزود: تمدن سازی صرفا یک پروژه دولتی و حکومتی نیست بلکه یک خواست اجتماعی است و در کشورهای دیگر هم این خواست وجود دارد. واژه تمدن ابعاد انضمامی دارد و کشورها برای متمایز شدن خود از دیگری و دیگر بودها تلاش می‌کنند.

این پژوهشگر همچنین، گفت: پروژه تمدنی در ترکیه، جدی است و جذاب تر آن است که ما در مسیر تمدن سازی، دولت گرا هستیم اما در ترکیه از درون الهیات اجتماعی به سمت تمدن رسید‌ه‌اند. بنابراین ترکیه را یک رقیب جدی تمدنی می توانیم به حساب آوریم. از این رو، این جشنواره می‌تواند ایده های زیادی برای تطبیق تمدن‌ها مطرح کند.

یکی از پرسش‌های تمدنی این است که چرا مشکل داریم

مختار شیخ حسینی، پژوهشگر حوزه جهان عرب نیز در بخش دیگری از این نشست، با مروری بر اندیشه‌ها و رویکردهای تمدنی در آفریقای عربی، مصر، تونس، عربستان و عراق، گفت: معاصرت در جهان عرب با موضوع تمدنی شکل گرفت. حمله ناپلئون به مصر، اولین مواجهه انسان مسلمان عرب با رقیب تمدنی خودش بود. پیامدهای حمله ناپلئون فقط موضوع سخت افزار جنگی نبود بلکه اندیشه‌ها و کتاب‌هایی که از این طریق وارد جهان عرب شد، آنها را دستخوش تغییر کرد.

وی، نسل تمدنی در جهان عرب را به سه بخش تقسیم کرد و افزود: نسل اول تمدنی، در دوره‌ای شکل گرفت که با استعمار سخت مواجه بودند و راهکار تمدنی ارائه کردند. در قرن بیستم نسل دوم به صورت آکادمیک موضوع تمدن سازی و دلایل عقب ماندگی و راهکارهای آن را پیگیری می‌کنند. نسل سوم هم، از دهه  60 میلادی و از دانشگاه های آنان شروع می‌شود و در پارادایم تمدنی، دغدغه‌ها را از طریق علوم سیاسی را دنبال می‌کند.

این پژوهشگر، با تأکید بر اینکه، اندیشمندان بزرگ جهان عرب، مشکل جهان اسلام را مشکل تمدنی می دانند، ادامه داد: یکی از پرسش‌های تمدنی این است که چرا مشکل داریم.  بر همین اسا، پروژه اسلامی سازی علوم از دهه های پیش، در کشورهای عربی پیگیری شد. بنا براین، می‌توان گفت که جهان عرب، به لحاظ ادبیات تمدنی غنی تر از ایران است. اما ایران به لحاظ عملی، پیشرفت های قابل ملاحظه تری داشته است. از این رو، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، می‌تواند حلقه وصل با اندیشمندان این عرصه در جهان عربی است.

شیخ حسینی با اشاره به اینکه، در جهان اسلامی، بحران گفت‌وگو وجود دارد، اظهار کرد: باید توجه داشت که جهان عرب آینه ای برای ایران است؛ چراکه آنها فعالیت‌هایشان را در حوزه تمدن سازی، چند دهه زودتر شروع کرده اند.

شایان ذکر است، در راستای برگزاری نخستین جشنواره بین‌المللی تمدن نوین اسلامی با محوریت (در مسیر شبکه تجارب تمدن نوین اسلامی)، پیش نشست اول آن با موضوع «مروری بر اندیشه‌ها و رویکردهای تمدنی در ۸ کشور اسلامی» صبح دیروز ۲۰ اسفندماه به میزبانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و با همکاری مشترک جامعه المصطفی(ص) العالمیه، حوزه هنری انقلاب اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.