هشتمین نشست مطالعات راهبردی ـ تمدنی امشب با عنوان «وضعیت کتاب در جهان امروز اسلام»، به همت مرکز مطالعات اجتماعی و با حضور دکتر محسن جوادی معاونت محترم فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد و دبیری جناب محمدباقر انصاری رئیس موسسه بوستان کتاب و با حضور برخی از محققان تمدن و جهان اسلام در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و در محل نمایشگاه پژوهشگاه برگزار شد.
دکتر جوادی در این نشست تأکید کردند که هرچند کتابهای اسلامی ما در فضای مطالعات اسلامیِ جهان مورد توجه قرار میگیرد، لیکن کتابهای فلسفی و اندیشهای ما به جای آنکه به دپارتمانهای اندیشهای ورود پیدا بکند، به دپارتمانهای شرقشناسی میرود. ریشه این پدیده در فقدان مسئله در کتابهای تولیدی ماست. ایشان با اشاره به اینکه کارهای ایرانیانِ مقیم خارج در حوزههای اندیشهای ضرورتا نشان اثرگذاری مستقیم ما در تولید علم نیست، بدین نکته تصریح کردند که کتاب در جهان اسلام مشکل ساختاری دارد و این مشکلات ساختاری باعث شده که کتابهای مربوط به علوم انسانی (مثلا در اقتصاد اسلامی) در بخش الهیات طبقهبندی شود نه در بخش علوم انسانی.
در ادامه دکتر جوادی به برخی از آسیبهای کتاب در ایران امروز پرداختند و گفتند: یکی از آسیبهای ما در تولید کتاب، آسیب «تکرار» است. ۹۵ درصد از کتابهای اخلاقی ما تکرارند که اگر گم بشند اتفاقی در جامعه رخ نمیدهد؛ آسیب دوم، عنصر فقدان متدولوژی، ضعف ارائه، و معضل زبانی در کتابها است؛ و آسیب سوم فقدان ضعف حمایتی برای حضور در سپهر دانش جهانی (ترجمه کتابهای ایرانی به زبانهای زنده دنیا) است. آسیب بعدی که ایشان اشاره کردند، کمیتگرایی در نظام بودجه است که اساسا کیفیت را در تولید اندیشه تحت الشعاع قرار میدهد. و آسیب دیگر سایۀ سنگین اقتصاد بر مقولۀ کتاب و امر فرهنگ است. اقتصادی بودن کتاب و آسیبهای آن در حوزه ترجمه مضاعف است. پیش از این دانشمندان تعیین میکردند که چه کتابی ترجمه شود، الان بازار تعیین میکند که چه کتابی ترجمه شود.
دکتر جوادی با اشاره به آمار کتاب درایران گفتند در ایران ۱۰۰ هزار عنوان کتاب منتشر میکنیم، که ۲۰ درصد آن کتابهای آموزشی است که اساسا بُرد خارجی ندارد. یک سوم از این تعداد متعلق به ترجمه است، و بخش معتنابهی از این نشر و بلکه از این ترجمه متعلق به کودکان و همینطور مربوط به حوزه ادبیات است. ایشان با این مقدمه، تأکید داشتند که اساسا ما هنوز نگارش بین المللی را شروع نکردهایم و نتوانستهایم در جهان اسلام و در جهان امروز حضور داشته باشیم.
ایشان در انتها به مسئلۀ ترجمه در ایران نیز پرداختند و گفتند که غیر از کتابهای تقلبی، ترجمههای سهل در ایران از جمله مشکلات جدی در حوزه کتاب است. در حوزه کودک، در هشت ماه گذشته، تعداد ۵۴۰۰ عنوان کتابِ تألیفی داریم و ۴۵۰۰ عنوان کتاب ترجمه، که در این میان ۷۰ درصد از فروش کتابِ کودک به کتابهای ترجمه اختصاص دارد. این قصه کم و بیش در حوزه ادبیات و ادبیات نوجوان نیز جاری است. دکتر جوادی عنوان کردند که در فلسفه و حوزههای اندیشهای، تألیف در هشت ماه گذشته ۱۳۰۰ عنوان بوده ولی ترجمه ۲۲۰۰ عنوان بوده است. چنین مشکلی البته نه به خاطر زیادی ترجمه، بلکه به موجب نقصان در کار تألیف است.
در انتها دکتر جوادی بدین نکته تأکید داشتند که مشکل امروز ما، نه در کتاب، بلکه در خلاء فضیلتهای فکری است. در جهان اسلام فضایل فکری کم شده است. غیر از فضیلتهای اخلاقی، باید به فضایل فکری هم مانند دقت، امانت، و گفتگو فکر کرد و تا زمانی که این فضیلتها رشد نکنند، تغییری درجهان اسلام ایجاد نخواهد شد. از همین رو باید گفتگو بین نویسندگان ایرانی و غیرایرانی را زمینهسازی کرد و گفتگوهای متفکران و اندیشمندان جهان اسلام بر سر مسائل اصلی و کنونی مسلمانان را دوباره زنده کرد. در این باره، نشر ما باید با جهان عرب ارتباط پیدا بکند، کارهای مشترک بیافریند، گفتگوهای مشترک شکل بگیرد و تولید و تألیفات مشترک رخ بدهد.
درانتهای جلسه، اساتید و محققان حاضر در جلسه به گفتگو و طرح ایدههای خود پرداخته و دکتر جوادی هم متقابلا توضیحات و نکات تفصیلیتری را بیان کردند.
