سقوط یا فروپاشی تمدن ها و فرهنگ ها به شهادت تاریخ بشری و آیات قرآن کریم امری انکار ناپذیر به نظر می رسد. بدیهی است، اقوام و تمدن های در گذشته های دور و نزدیک حضور داشته اند که از شکوفایی، رشد، و درخشش خاصی در عصر و زمان خود برخوردار بوده اند و سپس رو به افول گذاشته و بعضاً دچار سقوط و هلاکت گردیده اند. از این رو پرسش اصلی که این گفتار در صدد پاسخگویی به آن است، این خواهد بود که چه علل و عواملی سبب سقوط و انحطاط و فروپاشی تمدن ها می شود. اما آنچه در این گفتار مورد تأکید قرار می گیرد و محدوده پاسخگویی به این سوالات را تعیین می کند، دیدگاه ها و چشم انداز هایی است که از سخنان و کلمات امام علی (ع) قابل استفاده و استنباط است. از این رو این گفتار می کوشد تا سنت مستمر و بدون تغییر مربوط به علل و عوامل سقوط فروپاشی تمدن ها، فرهنگ ها جوامع و امت ها را از نظر امام علی (ع) مورد بررسی قرار دهد (محمد امین رشادت، مجله امام هادی (ع) نیز به گفته ی علامه محمد تقی (تاریخ از دیدگاه امام (ع)) آنچه که از قرآن مجید و نهج البلاغه در این زمینه بر می آید این است که عوامل اساسی آغاز و پایان منحنی تمدن ها و فرهنگ ها خود انسان است. بنابراین قرائن و شواهد مربوط به عبرت گیری از تاریخ از نظر قرآن و سیره ی پیشوایان دینی فهمیده می شود که بعضی از حوادث تاریخی در حد تکامل اند و بعضی در حال انحطاط و فروپاشی و انسان به عنوان محرک و موسس این حوادث می تواند زندگی را به گونه ای تنظیم کند که تکامل دورانی رشد (حلزونی) داشته باشد. یعنی آنچه مهم تر است عملکرد و تصمیم مختار به نام انسان است که می تواند تکامل را کند یا تند نموده و با تقویت عوامل پیشرفت و زدودن عوامل زوال، تجربیات دیگران را ابزار رشد خود و جامعه خویش قرار دهد.