قرائت تاریخ به اقتضای ارتقای سطح بینش علمی و نیز مشکلات جوامع دینی می تواند از زوایای گوناگون بررسی شود. بحث اصالت عقل و جمع آن با نقل و چگونگی حل این تعارض از دیرباز محل مناقشه فلاسفه و متکلمان بوده است و همچنان میدان این منازعه هماورد بې طبد. انتخاب جهت برخی علما و محدثان در برخی از مرافعه های تاریخی تاثیر قطعی در روند شکل گیری تفكر در جوامع مسلمان داشته است. نشانه گرفتن عقل در برابر نقل از جمله این انتخابها بوده است، در ماجرای محنه که به اجمال در این مقاله در آن خواهد گذشت، علمای دین به جای برخورد با قدرت سوء استفاده گر از عقل ، با عقل، برخورد کردند و این آغازی شد تا به امروز.