قرآن کریم یگانه اثر ماندگار و تغییرآفرین تغییرناپذیر است که به هر جا وارد می‏شود، چون آغازین روزهای نزولش حیات‏بخش، امیدآفرین، عقل‏پرور، روح‏نواز، منبع خیرات، مدافع نیکیها، دشمن رذالتها، تأثیرگذار بر ضد جهل و جاهلیت و پدیدآورنده فرهنگ و تمدن عظیم و درخشان است. به گواهی تاریخ، هیچ کتابی به اندازه قرآن در تمدن و فرهنگ و زندگی روزمرّه پیروانش نفوذ نداشته و در جذب دلها و خاضع ساختن آنها در برابر خود، توانا نبوده است. آموزه‏های این کتاب مانا توانست در اندک زمانی فرهنگ منحط جاهلی را برچیند و با مبارزه‏ای همه جانبه و خردمندانه، خرافات را از درون و نهان جانها بزداید و چراغ توحید و معرفت را به جای آن برافروزد. تعالیم آن بتدریج اوهام، عادات زشت، اخلاقیات و اعتقادات آنان را نابود ساخت و به ترتیب سنگرهای شرافت و انسانیت را که با قوای جهل اشغال شده بود، فتح نمود و ندای فطرت را بیدار، عقلهای خرافه‏زده را آزاد، و دید آنان را دگرگون کرد. از اعتقاد به خدای واحد آغاز و به عمل در جهت رضای او ختم نمود و ارزشهای نوینی به جای ارزشهای جاهلی نهاد و بدین ترتیب شالوده فرهنگی نوین را ـ با تمام عناصر سازنده آن ـ استوار ساخت. البتّه تحوّل و فرهنگ‏سازی قرآن نه اختصاص به قوم عرب داشت و نه منحصر به همان برهه بود. به هنگام نزول قرآن، همه نقاط آباد، از انحرافاتی نظیر آنچه در شبه جزیره عربستان بود، رنج می‏برد، و قرآن همه را مورد خطاب قرار می‏داد: «قل یا ایّها النّاس انّی رسول‏اللّه‏ الیکم جمیعا» (اعراف /158) و تا پهنه قیامت نیز این ندا تداوم خواهد یافت. آنچه امروز جامعه اسلامی ما بدان نیازمند است، بازگشت عملی به آموزه‏های قرآن و فرهنگ اسلامی است؛ درست نقطه مقابل کسانی که در مسیر استغنای از قرآن گام برداشته، فرهنگ و تمدن مادی را کافی می‏دانند، باید این بحث مطرح گردد که تمدن و فرهنگی که قرآن مبتکر آن بود، تنها فرهنگ کارآمد و راهگشا در همه زمانهاست و در طی حیات خود عملاً این مسأله را ثابت کرده است. ما در این نوشتار به تأثیر و فرهنگ‏آفرینی قرآن می‏پردازیم و در پی اثبات این نکته هستیم که کاری که قرآن در چهارده قرن پیش انجام داد و فرهنگ جاهلی را برچید و به جای آن فرهنگ نوینی نهاد، ـ با شرط عمل به قرآن ـ در هر زمان قابل تکرار می‏باشد. در این راستا، بحث را با نظری به محیط نزول وحی آغاز می‏کنیم و آن گاه اهداف و شیوه‏ها و راهکارهای قرآنی را در دگرگونی کلّی انسانهای عصر نزول و دوره‏های پس از آن مطرح می‏سازیم.