به شهادت تاریخ، تمدن اسلامی روزگاری همانند خورشید در سپهر حیات بشری می درخشیده و فاتح قله های پیشرفت و شکوفایی بوده است؛ اما چه شد که فروغ آن به کسوف رفت و از اوج به دره و دامنه فرو غلطید؟ بدون تردید عوامل متعددی در این سرگذشت تیره وتلخ موثر بوده است و در میان این عوامل، نقش فرهنگ دینی که آفت تحریف و سوء تفاهم دامنگیر آن شده، قابل انکار نیست. اسلام مظلوم با آن همه شکوه و شکوفایی صورتک تحریف را بر چهره چشم نواز و دلربای خود تحمل کرده و در طول قرن ها، آن شاهد عالم آرا، پرده نشین اوهام و *. پژوهشگر کژفهمی ها شده است. دراین باره از بخش های مختلف دین اعم از عقاید، احکام عبادی، احکام معاملات و اخلاق می توان نمونه های پرشماری را بیان کرد که با تازیانه انواع گوناگون تحریف نواخته شده اند؛ ولی در این میان پنج نمونه از آموزه های اخلاقی را برگزیده و به تحلیل مضمون آن در اسلام اصیل و تحریفات آن در اسلام مسلمین می پردازیم. پنج آموزه اخلاقی که به جهت نقش اساسی در اعتلای حیات بشری و تمدن اسلامی بسیار گرانبها هستند؛ اما در واقعیت زندگی مسلمانان اثری باژگون برجا گذاشته و نقشی دگرگون ایفا کرده اند. تعالیم اخلاقی ایمان، امید و اخلاص می توانند در سطح فردی پای? یک زندگی موفق و خوشبخت را بنیانگذاری کرده و در سطح اجتماعی شالوده تمدنی متعالی و مترقی را پی ریزی کنند؛ اما متاسفانه تحریف معنوی آیات و روایاتی که حامل این آموزه های اخلاقی بودند، موجب پیدایش و رواج فهم های نادرست و برداشت های ناروا گردید؛ به گونه ای که تمدن اسلامی به شدت رنجور و نحیف شد و یارای پایداری در برابر تمدن نوپا و نیرومند غرب را نداشت. امروزه مسلمانان در سطح فردی و اجتماعی متاثر از اندیشه ها، برنامه ها و الگوهای عملی هستند که تمدن غرب تولید می کند. عمق فاجعه به حدی است که حتی نگرش های معنوی هم از غرب می آید و مورد توجه و استقبال قرار می گیرد. بدین سان ناراستی ها و نادرستی های معرفتی چنان انحرافی در حیات مسلمین پدید آورد که تمدن منحط و تهی از معنویت غرب، شالوده های خود را در تاروپود فرهنگ و زندگی مسلمانان تحکیم کرده است؛ چنان که حتی در لایه های عمیق فرهنگی الگوها و اندیشه های معنوی آن به راحتی جایی برای خود پیدا می کند. هر کدام از مفاهیم سه گانه مذکور در دو اثر برجسته در میراث اخلاقی مسلمین بررسی می شود: نخست، «احیاء العلوم اثر ابوحامد غزالی» و دوم، «جامع السعادات اثر مهدی نراقی». بویژه کتاب غزالی در میان اهل تسنن و کار جناب نراقی در میان اهل تشیع، مرجع و مورد اطمینان بوده و مانند دیوان حافظ در حوزه ادبیات فارسی، امروزه نیز این دو اثر، اندیشه های اخلاقی مسلمین را زیر تاثیر خود دارد. این دو کتاب در صدر بزرگ ترین و پرنفوذترین آثار اخلاقی مسلمانان جای دارند و منظر و موضع شان در باب آموزه های اخلاقی در فرهنگ عمومی مسلمین بسیار موثر بوده است؛ بنابراین بررسی و کاوش در آنها به خوبی روشن می کند که چه کاستی ای در تبیین و تعلیم اصول اخلاقی موجب ضعف و افول تمدن اسلامی شده است.