پیش از آنکه امپراطوری اسلامی تشکیل شود و نهضت تمدن خود را به اوج برساند، در سرزمین هایی که بعد جزو قسمت شرقی آن گردید مراکز فرهنگی مهمی وجود داشته است که سرچشمه های فرهنگ و تمدن عظیم اسلامی محسوب می شده است. مهمترین آن مراکز از این قرار است: اول حوزۀ علمی اسکندریه، دوم حوزه های شامات و شمال بین النهرین و متصرفات غربی امپراطوری ساسانی مانند انطاکیه و حرّان و رها و نصیبین و قنسرین، سوم دانشگاه گندی شاپور و ریو اردشیر، و مرو و بلخ و سغد در ایران، چهارم هندوستان که در آنجا ریاضیات و نجوم و طب رونقی به سزا داشته است.