درگيري‏هاي مذهبي باعث توقف جنبش و حرکت تمدّن اسلامي شد. پيش از اسلام، قبايل عرب به علت نزاع‏هاي گوناگون فاقد تمدّن بودند؛ اما اسلام با حل اختلاف‏ها، بستري مناسب براي شکوفايي تمدّن اسلامي پديد آورد و تاريخ بحث‏هاي کلامي و غيره خود نشانه تقريب و در نتيجه زمينه تمدّن بود. بهترين الگو که هم بتواند باعث تقريب شود و هم ما را به تمدّن واقعي برساند، خداوند و روحيه و عزّت عرفاني است. اگر مکتب عرفاني به درستي ميان ما تحقق يابد، هم عزّت خواهيم داشت و هم داراي زبان بين‏المللي خواهيم بود و هم به جنبش تکاملي خود واصل مي‏شويم و نيز ماهيت دين را فراگرفته‏ايم. عرفان مي‏خواهد ماهيت حقيقي انسان را بيابد که مشترک ميان همه بشر، و پرهيز از حيوانيت است که مورد تنفر همگان است و سبب تحوّل دروني کمال خواهانه انسان مي‏شود که خواهان آن هستند. با عرفان مي‏توان به اهداف مقدّس دنيايي و آخرتي در تمام ابعاد نايل شد.