مدیر گروه هنر و تمدن اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی مطرح نمود؛

جنگ قادسیه، دیگر واقعه مهم تمدّن‌ساز اسلام در ماه مبارک رمضان

محمد باغستانی: در جنگ قادسیه، امپراطوری بزرگ ساسانی توسط مسلمانان سقوط کرد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده اسلام تمدنی،محمد باغستانی مدیر گروه و عضو هیأت علمی گروه هنر و تمدن اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی، در گفتگویی دیگر واقعه مهم تمدن ساز اسلام در ماه مبارک رمضان را جنگ قادسیه عنوان نمود و گفت: جنگ قادسیه در ماه رمضان آغاز شد و به دنبال آن سلسله ساسانی و امپراطوری بزرگ ساسانی که یکی از دو امپراطوری بزرگ ایران باستان به حساب می‌آ‌مد سقوط کرد.

باغستانی گفت: از منظر تمدّنی این رخداد، رخداد بزرگی بود که جهان پس از خود را دگرگون کرد. هنگامی که این سلسله برپا شد تحول بزرگی را در جهان باستان به وجود آورد. سقوط این امپراطوری برای خیلی از پژوهشگران تاریخی محل بحث و گفتگو شده بود که با آن عظمت و شکوفایی و اقتدار و  قدرت جهانی که در برابر امپراطوری روم توانسته بود مدت‌ها رقابت جدی داشته باشد، چگونه با یک حمله توسط گروهی از اعراب مسلمان که شمارشان به تعداد سپاهیان مستقر در یک پادگان کوچک مرزی دولت امپراطوری ساسانی هم نمی‌شد، در هم ریخت و سقوط کرد.

وی افزود: یکی از ابعاد تمّدن، نظام اجتماعی است که در هر دوره تاریخی باید برپا باشد تا تمّدن بر اساس آن شکل بگیرد. بر اساس گزارش‌های تاریخی که به فراوانی وجود دارد و پژوهشگران هم به آن اشاره کردند، در سقوط ساسانی‌ها که به تدریج اتفاق افتاده و حمله اعراب مسلمان، آن ضربه نهایی به حساب میاد، عوامل اجتماعی نقش مهمی داشته است.

مدیر گروه هنر و تمدن اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: سیستم اداری ساسانیان به گونه‌ای بود که طبقات متوسط و پایین و فرودست به عنوان رعیت به شمار می آمدند و  امکان ارتقاء به طبقات بالاتر رانداشتند ولو این صلاحیت اجتماعی را پیدا می‌کردند. این سیستم طبقاتی، ارتباط مردمی را بین شاهنشاه و مردم ایجاد نمی‌کرد و طبیعتاً آن علاقه‌ای که مردم می‌توانستند به حکومت داشته باشند از دل مردم زایل شد. در هنگام  هجوم اعراب به ایران کاملاً می‌توان مشاهده کرد که جمعیت‌ زیادی از ایرانی‌ها  تمایل به سقوط دولت ساسانی داشتند چون که به آن ها علاقه‌ای نداشتند.

باغستانی افزود: یکی از عوامل شکوفایی تمدن‌ها رشد و توسعه اقتصادی است. اولین عامل رکود اقتصادی در آن دوران، عوامل طبیعی مثل طغیان رودخانه‌های دجله و فرات باعث خرابی‌های زیاد و از بین رفتن بسیاری از زمین‌های کشاورزی در این دوره شد و همچنین شیوع بیماری‌هایی مثل طاعون در ایران موجب مرگ و میر گسترده شد و به دنبال آن قحطی‌های زیادی که در ایران به وجود آمد موجب رکود اقتصادی جامعه ایران شد. دومین عامل، مالیات‌های سنگینی بود که امپراطوری از مردم می‌گرفت حتی در سال‌هایی که وضعیت کشاورزی آن ها مناسب نبود.

وی گفت: عوامل سیاسی هم به عنوان بخشی از عوامل تمدّنی همواره می‌توانند باعث رشد تمدّن‌ها همچنین باعث سقوط آن‌ها شوند. پدیده‌ای به نام جنگ‌های داخلی و درگیری اشراف و سرداران و شاهان با یکدیگر در درون خود این سلسله، در سال‌های ۳۷۹ تا ۴۲۰ میلادی یکی از زمینه‌های انحطاط سلسله ساسانی است. زمانی که پادشاه مقتدری بتواند مدت‌ها حکومت کند طبیعتاً نظم و آرامش زیادی رو در مملکت می‌تواند ایجاد کند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: عامل سومی که نشانه انحطاط سیاسی در این دوره به شمار می آید برانداختن حکومت محلی بود که از حدود چند دهه قبل از حمله مسلمانان که دست‌نشانده‌های امپراطوری ایران در شبه جزیره عربستان از قبل از اسلام بودند. آنها باید از حمله قبایل عربی که در داخل خود عربستان به مرزهای امپراطوری روم بود، جلوگیری می کردند و همچنین در برابر امپراتوری رم و نماینده دست‌نشانده آن ها در مناطق شمالی عربستان، ایستادگی می کردند. با برکناری این حکومت محلی مرزهای ایران با عربستان  به حال خودش باز گذاشت.

باغستانی گفت: عامل دیگر که از عوامل اجتماعی است سهم مردم در ساختار حکومت است. هر چقدر مردم در ساختار حکومت سهیم‌ باشند و حضور داشته باشند، انگیزه‌های زیادی برای حمایت از دولت و حکومت و نظامی که خود در آن سهیم هستند، دارند. چرخش قدرت در بین فقط خانواده پادشاهان و فرزندان آنها و عدم مشارکت و سهیم بودن مردم در آن سبب شد که حکومت کم‌کم حمایت مردم را از دست داد.

وی افزود: دین بدون تردید یکی از عوامل فرهنگساز و تمدنساز در همه تاریخ بشر بوده و هست. گزارش‌های تاریخی حکایت از این می‌کند که آیین زرتشتی در اواخر دوره ساسانی بسیار بسیار متکلفانه شده است.