اوج شکوفایی تمدن اسلامی در عصر اول عباسیان است. همین امر موجب رواج این عقیده شده که آنچه در زمینه پیشرفت و توسعه علم و تمدن اسلامی انجام شده در اثر اقدمات مفید خلفای عباسی و حمایت و تشویق آنان از علم و عالمان بوده است. این دیدگاه، نقش حکمرانان و مسلمانان پیش از عصر عباسیان را در راه گسترش و شکوفایی تمدن اسلامی نادیده می‌گیرد. لذا اگر امویان می‌توانستند به حاکمیت خود ادامه دهند، بی‌شک در این روزگار هم دستاوردهای علمی و تمدنی نزدیک به نهضت علمی و تمدنی عباسیان تحقق می‌یافت. چرا که در عصر امویان جنبش علمی، مذاهب دینی، احزاب سیاسی و مذهبی و سازمان‌های سیاسی، اداری و… پیشرفت چشم‌گیری داشت.

به هر حال، عملکرد امویان در غرب اسلامی و گسترش علوم و تمدن اسلامی و نقشی که در انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی به جهان غرب بازی کرد، به ویژه که این دستاوردها در همان دوره‌ای حاصل شد که تمدن عصر عباسی در اوج شکوفایی خود قرار داشت؛ حاکی از آن است که نباید نقش مسلمانان عصر اموی را در پیشرفت مسلمانان در دو قرن نخست هجری نادیده گرفت.

در کتاب حاضر نخست، به بررسی و نقد منابع، شناخت واژه‌ها، گستره جغرافیایی و عصر زمامداری خلفای اموی پرداخته شده است. سپس، ساختار جامعه اموی در قالب ساکنان، ادیان، فرق و مذاهب و طبقات اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفته است.

در ادامه، درباره علم در عصر امویان طی چند فصل با عنوان‌هایی چون: مراکز علم؛ علوم نقلی و… تحقیق شده است. به دنبال آن، از پدیده‌ها و مؤسسات تمدنی عصر اموی نظیر: موسیقی و معماری اسلامی؛ سازمان‌های نظامی، قضایی و… تا حدودی به تفضیل بررسی شده است. و در پایان نتیجه تحقیقات در پاسخ به پرسش اصلی تحقیق: «نقش و سهم مسلمانان عصر اموی در شکل‌گیری علم و تمدن اسلامی چیست؟»، ارائه شده است.