کتاب حاضر، حاوی ۱۲ مقاله از محققان و نویسندگان حوزه و دانشگاه در باب آموزش عالی در گستره تاریخ و تمدن اسلامی است که به روش توصیفی و تحلیلی ـ اکتشافی تهیه شده است.

نگارندگان اهداف کاربردی این طرح مطالعاتی را چنین برشمرده‌اند: شناسایی دانشگاه آرمانی اسلام و تبیین وضع مطلوب از طریق تاریخچه، سیر تکوینی فلسفه، اهداف و ویژگی‌های آموزش عالی از صدر اسلام تاکنون؛ بررسی و شناسایی راهبردها و خط‌مشی‌های لازم برای ایجاد تحول اسلامی در دانشگاه‌ها؛ و شناسایی عوامل موفقیت مراکز علمی جهان اسلام در طول تاریخ و دلایل رکود و سستی بعدی آنها.

در کتاب هم‌چنین به برخی از پرسش‌ها در زمینه تاریخ آموزش عالی و پژوهش در میان مسلمانان از صدر اسلام تا دوران اخیر پاسخ گفته شده است. بخش پایانی کتاب نیز به رهیافتی از تمام مباحث طرح شده و بیان پیشنهادها اختصاص یافته است.

عناوین برخی مقالات عبارت‌اند از: نگاهی به آموزش در مساجد، آموزش عالی زنان، رصدخانه مراغه، و مدرسه بزرگ مستنصریه.