این کتاب از 9 فصل «مقدمه، ماهیت تمدن، ماهیت مطالعات تمدنی، حکمت عملی؛ حکمت تمدنی، الهیات تمدنی، جامعه فرهنگ و تمدن در تفکر و تجربه صوفیان مسلمان، فرهنگ تکثرگرایی غربی و چالش‌های نوپدید آن در زیست و هویت مسلمان شرقی، اسلام و تمدن در اندیشه حسن حنفی و مالک بن نبی، درآمدی بر الهیات عملی در اندیشه دینی مدرن، الهیات و فرهنگ مروری بر تطورات فکری الهی‌دانان مسیحی در مطالعات فرهنگی‌و پیوست‌ها» جمع‌آوری شده است که هر بخش دارای مباحث گوناگونی است.
این مجموعه در پی بیان تأملاتی است در امکان مطالعات دینی در موضوعات تمدنی و ضرورت مطالعات تمدنی در موضوعات دینی، این دو رویکرد، نوعی مواجهه با اندیشه سکولار در عرصه‌های کلان اجتماعی است تا نگرش تمدنی را در تفسیر ادیان (اعم از اسلام، مسیحیت و یهودیت) توصیه کند و بر قابلیت‌های ادیان در تدبیر و طراحی تمدن‌ها تأکید نماید.
فصل اول و دوم که برگرفته از کتاب جستاری نظری در باب تمدن با افزوده‌هایی تازه است، ماهیت تمدن و تمدن‌شناسی را معلوم می‌کند.
فصل سوم که در شماره 62 مجله حکومت اسلامی منتشر شده، در صدد تطبیق عقل عملی بر عقلانیت تمدنی (عقل عامل در عرصه تمدن) است تا راه را بر رویکردهای عملی در ساحات متعالی هموار کند و تحقق عملی آموزه‌های دینی را ممکن سازد.
فصل چهارم، رویکرد الهیاتی در مطالعات تمدنی را بررسی می‌کند. در این نوشته معنای الهیات تمدنی مورد بحث قرار می‌گیرد. از این منظر الهیات تمدنی را به دو معنا می‌توان به کار برد: نگرش الهیاتی به مقولات تمدنی و نگاه تمدنی به مقولات الهیاتی. این مقاله بسط این دو معنا از الهیات تمدنی است تا در نخستین گام، مفهوم نگرش الهیاتی به مقولات تمدنی را بررسی و معنای این تعبیر (الهیات تمدنی) را بنابر اصطلاح قدیم و جدید از الهیات روشن کند. آن‌گاه در گام دیگر امکان نگرش تمدنی به مقولات الهیاتی و نمونه‌های ممکن آن (همچون غیب و امید و قربانی) را در الهیات اسلامی مورد تأمل قرار دهد تا از این رهگذر راهی متفاوت برای اندیشه درباره بنیادها و ظرفیت‌های دین اسلام در صورت‌بندی تمدن اسلامی ارائه کند و برخی خلأهای نظری و عملی را در سنت فکری مسلمانان جبران نماید.
در فصل پنجم، رابطه میان تصوف اسلامی و تمدن اسلامی در دو سویه نظری و تاریخی مورد بحث قرار گرفته است. این نوشته کوشیده در یک نگاه در کارکردهای تمدنی آموزه‌های صوفیه تأمل کرده تا معلوم شود آیا اساسا چنین آموزه‌های نگرش عرفانی را برمی‌تابند یا نه؟ از سوی دیگر به فرض آنکه چنین نگاه دنیوی و تمدنی‌ای به عرفان و تصوف ممکن باشد، آیا تاریخ، چنین کارکردی را برای تصوف تأیید می‌کند و آیا اساسا صوفیه (در معنایی که خواهد آمد) سهمی در تمدن اسلامی داشته‌اند یا خیر؟
عنوان فصل ششم فرهنگ تکثرگرایی غربی و چالش‌های نوپدید آن در زیست و هویت مسلمان شرقی است. در این نوشته با مروری بر مختصات فرهنگ متکثر مدرن در دنیای غرب، چالش‌های برآمده از تکثر فرهنگی در زیست دینی غربی‌ها مانند سکولاریزاسیون استدلالی و روان‌شناختی ، ضعف ایمانی و بحران هویت دینی مورد تأمل قرار داده شده است. سپس سعی شده با تطبیق فضای فرهنگی غرب بر وضعیت جدید دنیای اسلام که نشانه‌هایی از غرب‌زدگی فرهنگی در آن آشکارا دیده می‌شود، امکان تکرار همان چالش‌های زیستی و هویتی هرچند به شکلی متفاوت، در فضای غیرغربی مطالعه و بررسی شود. در خاتمه این مقاله با اشاره به رویکردهای مختلف در حل تکثر سکولار غربی در جامعه مسلمانان و ایجاد وحدت مترقی اسلامی (صراط مستقیم توحیدی)، بر ضرورت تکثیر و تکثر اسلامی (سبل توحیدی) به عنوان جانشینی برای وضعیت پلورال مدرن امروز تأکید شده است.
فصل بعدی به جریان فکری اصلاح تمدن‌گرا در دنیای عرب‌زبان می‌پردازد و شخصیت‌های نمونه و مؤثر در آن مانند حسن حنفی (چپ اسلامی) و بن نبی (ابن خلدونی‌های مغرب عربی) را بررسی و آرای آنها را در نسبت میان دین و تمدن تحلیل می‌کند.
فصل هشتم و نهم برای معرفی اندیشه دینی غرب مسیحی در موضوع دین، فرهنگ و تمدن نگاشته شده است.
مقاله هشتم در صدد معرفی الهیات عملی و نحوه صورت‌بندی آن در تاریخ اندیشه مدرن دینی در مسیحیت است.
مقاله نهم نیز به دنبال دادن سه دوره فکری الهیات مسیحی در نگاه به مسئله فرهنگ است تا نوع پرسش‌ها و پاسخ‌های ارائه شده در میان اندیشمندان مهم مسیحی، مانند فردریش شالیرماخر، کارل بارت، پل تیلیش، رودولف بولتمان، ریچارد نیبور، جان میلبنک و کاترین تنر ارائه شود و اندوخته‌های نظری آنها در موضوع الهیات، دین، فرهنگ و تمدن در دسترس محققان ایرانی‌زبان قرار بگیرد.
در انتهای کتاب، دو گزارش مهم از دو کتاب مهم‌تر در تفکر تمدنی در اسلام و در یهودیت نوشته شده است. گزارش اول که ترجمه و تلخیص کتاب اسلام تمدنی: پلی میان سنت و تجدد است.این کتاب حاوی فصل‌های مهمی در موضوعات تمدنی از منظر اسلامی است.
گزارش دوم تلخیص و ترجمه کتاب مرادخای کاپلان با عنوان یهودیت به مثابه یک تمدن است که اخیرا در مجله آینه پژوهش در شماره 137 ـ 138 منتشر گردیده است.
هدف نویسنده کاوش‌های نظری فکری درباره امکان مطالعات تمدنی در موضوعات اسلامی و انجام مطالعات اسلامی در موضوعات تمدنی بوده است، علاوه بر آن سعی شده به تلاش‌های مشابه در فرهنگ‌های دینی دیگر، مانند مسیحیت و یهودیت نیز توجه، و تجربیات آکادمیک آنها را در ایجاد نسبت میان دین، فرهنگ و تمدن به نخبگان تمدن‌اندیش ایرانی گزارش شود.
شایان ذکر است، کتاب کاوش‌های نظری در الهیات و تمدن به کوشش حبیب‌الله بابایی از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در 604 صفحه و با شمارگان 1400 جلد و به قیمت 30000 تومان به بازار کتاب ارائه شده است.
